Συνέντευξη της Βάσως Αρτινοπούλου, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Εγκληματολογίας και Αντιπρύτανις Παντείου Πανεπιστημίου για τη Σχολική Διαμεσολάβηση στο Θάνο Θεόδωρο

-Την Τρίτη 11 Μαΐου, στην Ημερίδα με θέμα τη Σχολική Διαμεσολάβηση (18.00-21.30, Σπίτι του Πολιτισμού) θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε την εισήγησή σας  για τη σχολική διαμεσολάβηση, μια διαδικασία που είναι σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα, τόσο στο χώρο του σχολείου όσο και σε άλλους όπως για παράδειγμα τον ποινικό τομέα. Τι είναι η σχολική διαμεσολάβηση;

-Η σχολική διαμεσολάβηση είναι η εφαρμογή  μιας δομημένης διαδικασίας για την επίλυση των δυσκολιών  και των συγκρούσεων στο σχολείο.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην κατανόηση των προβλημάτων και των συνεπειών τους, με στόχο την εποικοδομητική διευθέτηση των προβληματικών αυτών καταστάσεων. Η συζήτηση για μια διαφορά μεταξύ δύο πλευρών διεξάγεται συναινετικά, εφόσον δηλαδή  συμφωνήσουν και οι δύο πλευρές  ενώπιον μιας τρίτης, ουδέτερης πλευράς που έχει εκπαιδευτεί ως διαμεσολαβητής, σε κλίμα εμπιστευτικό. Οι διαμεσολαβητές προέρχονται από τη σχολική κοινότητα, ενώ μια πολύ σημαντική ιδιότητα της προσέγγισης είναι ότι το ρόλο διαμεσολαβητή μπορούν να αναλάβουν και οι ίδιοι οι μαθητές.

-Ποια είναι τα αποτελέσματα της εφαρμογής της διαμεσολάβησης;

-Στο πλαίσιο της ενασχόλησής μας με τη σύγκρουση και την επιλογή της σχολικής διαμεσολάβησης,  έχουμε την ευκαιρία να αντιμετωπίζουμε ακόμη και τα μικρά παράπονα των μαθητών, που δεν αποτελούν κατ΄ ανάγκη συγκρούσεις, παρεμβαίνοντας σε προληπτικό στάδιο. Έτσι, η διαμεσολάβηση στο σχολείο συμβάλλει στην προώθηση του διαλόγου και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών, προς την κατεύθυνση της κατάργησης των τιμωριών και των απαντήσεων που οδηγούν στην αποβολή/ απόρριψη των μαθητών.

Αν και στην Ελλάδα, είναι ακόμη νωρίς να κάνουμε λόγο για επίσημα αποτελέσματα αξιολογήσεων των προγραμμάτων, στα σχολεία όπου εφαρμόσαμε το πρόγραμμα, μπορούμε να αναφέρουμε τη βελτίωση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μαθητών που εκπαιδεύτηκαν καθώς και τη βελτίωση της αναγνώρισης και διαχείρισης των αρνητικών, κυρίως, συναισθημάτων των συγκρούσεων. Παρατηρούμε επίσης τη μείωση του αριθμού των συγκρούσεων, αλλά και την αύξηση της προτίμησης των μαθητών να λύνουν συνεργατικά τα κοινά προβλήματα, επιδιώκοντας αμοιβαία συμφωνία και ικανοποίηση.

Επιπλέον, σε σχέση με την εμπειρία από την εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων στις χώρες της Ευρώπης, αξίζει να σταθούμε αφενός στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και των δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και διαχείρισης κρίσεων από ολόκληρη τη σχολική κοινότητα, κι αφετέρου στην ανάπτυξη λεξιλογίου σε σχέση με το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, τα δικαιώματα, και την αναγκαιότητα των κανόνων.

-Μπορείτε να μας περιγράψετε σύντομα τη διαδικασία της διαμεσολάβησης;

-Για την έναρξη της διαδικασίας, αρκεί η μία πλευρά, συνήθως η πλευρά που αντιμετωπίζει μια δυσκολία, να απευθυνθεί στο διαμεσολαβητή. Ο διαμεσολαβητής αφού επικοινωνήσει με την κάθε πλευρά χωριστά προκειμένου να ενημερώσει για τη διαδικασία της διαμεσολάβησης και να εγγυηθεί για την εμπιστευτικότητα, θα ορίσει την ημερομηνία της «επίσημης» συνάντησης των τριών πλευρών.

Στη συνέχεια, στο κύριο μέρος της διαδικασίας, εκφράζονται οι διαφορετικές οπτικές των δυο πλευρών, τα συναισθήματά τους, καθώς και οι προτάσεις της κάθε πλευράς για την επίλυση της σύγκρουσης. Αφού διεξαχθεί συζήτηση όλων των προτάσεων που διατυπώνονται, οι δύο πλευρές θα επιλέξουν μια κατάλληλή λύση ανάμεσα στις κοινές προτάσεις, και μια εναλλακτική σε περίπτωση που δε τηρηθεί η πρώτη. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη γραπτή διατύπωση όσων συζητήθηκαν και με την υπογραφή της συμφωνίας από τους συμμετέχοντες. Πρόκειται για  διαδικασία στην οποία ο ρόλος του διαμεσολαβητή είναι η διευκόλυνση της κατανόησης των πλευρών κι όχι η παρέμβαση.

-Είναι εφικτή η εφαρμογή της διαδικασίας ή και αυτή αποτελεί μια «θεωρία»;

-Η διαμεσολάβηση ως διαδικασία έχει άμεσο, κατά βάση «πρακτικό» χαρακτήρα και μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και σε πλαίσιο σχολικού τμήματος, τάξης, και φυσικά, ολόκληρου του σχολείου, εφόσον υπάρχει εκπαιδευμένος διαμεσολαβητής μεταξύ των διδασκόντων.  Η εκπαίδευση των διαμεσολαβητών διαρκεί 20-30 ώρες και περιλαμβάνει: αρχές της ειρηνικής επίλυσης διαφορών, ειδικές δεξιότητες και τεχνικές επικοινωνίας, δεξιότητες διαχείρισης συναισθημάτων και ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, καθώς και πρακτική εξάσκηση κι εποπτεία στο ρόλο του διαμεσολαβητή . Αρκεί να προηγηθεί το αίτημα από την πλευρά των ενδιαφερομένων και να επιλεχθεί η κατάλληλη παρέμβαση μέσα από τη διεξαγωγή έρευνας του σχολικού κλίματος. Η σχολική διαμεσολάβηση περιλαμβάνει, στην πραγματικότητα, ένα σύνολο ευέλικτων προσεγγίσεων, ώστε να προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε σχολικού περιβάλλοντος.

-Καθώς στην Ελλάδα δεν έχει θεσμοθετηθεί η σχολική διαμεσολάβηση, που μπορεί να απευθυνθεί όποιος θέλει να εφαρμόσει το πρόγραμμα;

Το Ελληνικό Κέντρο Κοινωνικής Διαμεσολάβησης (www.socialmediation.gr) δημιουργήθηκε για την προώθηση της ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων και της διαμεσολάβησης στη χώρα μας. Πρόσφατα υλοποιήσαμε την πρώτη εκπαίδευση σε δασκάλους της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στη σχολική διαμεσολάβηση στο Ρέθυμνο. Το Κέντρο παρέχει -εκτός από την εκπαίδευση στη διαμεσολάβηση- και  διαρκή   τεχνική και συμβουλευτική υποστήριξη στα σχολεία που επιλέγουν να εφαρμόσουν το πρόγραμμα Σχολικής Διαμεσολάβησης.  

-Τι πρέπει να γίνει για τη θεσμοθέτηση της διαμεσολάβησης στο σχολείο; Εσείς ποιες ενέργειες έχετε κάνει;

Εκτιμώ ότι  η προσέγγιση και οι τεχνικές της ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων και η σχολική διαμεσολάβηση θα πρέπει να ενταχθούν στα προγράμματα σπουδών των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Θα πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω παρόμοιες δράσεις και να υποστηριχθούν από την πολιτεία στο πλαίσιο της αναβάθμισης της ποιότητας της εκπαίδευσης. Προσωπικά, εδώ και δέκα περίπου χρόνια από τότε που μετέχω ως εμπειρογνώμων της χώρας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ως ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Σχολική Βία έχω ενημερώσει τα κέντρα λήψης αποφάσεων για τις νέες αυτές πρακτικές, οι οποίες ήδη από το 2001 περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου με τίτλο «Η σχολική βία- Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη» εκδ. Μεταίχμιο. Επίσης, η κοινωνική διαμεσολάβηση ως εξαμηνιαίο μάθημα έχει εισαχθεί στο προπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, στο οποίο έχω την τιμή να  διδάσκω.